पञ्चेबाजा संरक्षणमा महिला

नेपालगञ्ज – बाँकेको कौशिलानगरमा लाली गुराँस पञ्चेबाजा संरक्षण समिति बनाएर महिलाको टोली बाजा संरक्षणमा लागेको छ ।
दलितमा पनि दमाई (परियार) को बाहुल्य रहेको उक्त ठाउँमा बाजा संरक्षणमा महिला अगाडि सरेका छन् । बाजा बजाउने सबैजसो दमाई थरका छन् । बाँकेको कोहलपुर नगरपालिका, बैजनाथ गाउँपालिका वा नेपालगञ्जमा हुने महोत्सव ¥याली, विवाहमा महिलाले पञ्चेबाजा बजाएको देख्न सकिन्छ । ती महिला यही समितिमा आवद्ध छन् ।
समितिले १५ जना महिला र १५ जना पुरुषको टीम बनाएको छ । यो टीमले महिला र पुरुष मिलेर वा एक्लाएक्लै बाजा बजाउँछन् । महिलाको मात्रै माग आयो भने महिलामात्रै जान्छन् भने पुरुषसमेत मिसाएर बोलाएमा त्यही अनुसार जाने गर्दछन् ।
समितिका उपाध्यक्ष सुर दमाईले बाजासँगै पोशाक बनाएको र बोलाएको ठाउँमा बाजा बजाउन जाने गरेको बताउनुभयो ।
पुरुषले समेत बाजा बजाउन छोड्दै गएको बेलामा कौशिलानगरका यी महिला टोली बाजा बजाउन अगाडि सरेर नेपाली संस्कृतिको संरक्षण र विकासमा लागेका छन् ।
नेपालकै धेरै जनसंख्या रहेको बैजनाथ गाउँपालिकामा मिश्रित बसोबास रहेको छ । सशस्त्र द्वन्द्वकालको बेलामा तत्कालिन कर्णाली अञ्चलका धेरै जिल्लाका मानिसको बैजनाथमा झरेका छन् । यो गाउँपालिकामा प्रायः जुम्लीबाजा र रुकमेली बाजाको माग बढी रहेको समितिका उपाध्यक्ष दमाईले बताउनुभयो । ‘हामीले बाजा बजाउदा एक जना नाइके बनाएका हुन्छौं । जुम्ली बाजा र रुकमेली बाजाको छुट्टा छुट्टै नाइके छन्, उपाध्यक्ष दमाईले भन्नुभयो, बैजनाथमा यही दुई भेगका मान्छेले प्रायः बोलाउँछन् ।’
ठूल्ठूला कार्यक्रममा मात्रै होइन, घरमा हुने स–साना रमाइलोमा समेत बाजा टोलीलाई बोलाउने गरिन्छ । उनीहरु गएर बाजा बजाउँछन् । ठूला कार्यक्रममा दिनको २० हजारसम्म लिने गरिएको छ । आयोजकले दिएको पैसामध्ये केही समूहमा राखेर अरु बाँड्ने गरिन्छ । उपाध्यक्ष दमाईले भन्नुभयो, ‘दिनभरी बाजा बजाएपछि साँझ घर जादा केही पैसा त लिएर जानु प¥यो नि । घर खर्च पनि चलाउनै पर्छ ।’
गतवर्ष फागुनदेखि महिला टोली तयार पारिएको थियो । अहिलेसम्म समितिमा ४० हजार जम्मा गरिएको छ । एक जनाको भागमा एक हजार रुपैया पर्ने भयो भने सय रुपैया समितिमा जम्मा गर्ने गरिन्छ ।
उपाध्यक्ष दमाईका अनुसार, महिला टोली निकाल्न समितिलाई साह्रै गाह्रो भएन । महिलालाई १५ दिनको तालिम दिइयो । सबैले सबै बाजा बजाउन नजाने पनि आफूले बजाउने बाजा भने बजाउन जानेका छन् ।
यो टोलीलाई विवाहको सिजनमा भ्याइ नभ्याई हुन्छ । जताततैबाट बोलाउँछन् । महोत्सवको ¥यालीमा बोलाइन्छ ।
दमाईबाहेक अन्य जातीलाई किन नमिसाएको नि ? उपाध्यक्ष दमाई भन्नुहुन्छ, हामीले हाम्रो समुदायलाई समेटेर टीम बनाएका छौं । कोही म पनि बाजा बजाउँछु भनेर आयो भने उसलाई पनि राख्छौं ।’
उहाँले आफूहरुको पुख्र्यौली पेशा भएको र अहिले पैसा पनि कमाई हुने भएपछि सबैको आकर्षण बढेको बताउनुभयो । ‘महिला दमाईले मात्रै कपडा सिलाउँथे । अहिले हेर्नुस् त कमाई हुने भएपछि सबै जातीले कपडा सिलाउँछन्, उपाध्यक्ष दमाईले भन्नुभयो, सीप सानो र ठूलो हुँदैन । जान्नु पर्छ, कमाई हुन्छ ।’
आफूले जानेको कलालाई फैलाएर महिलालाई समेत सँगै अगाडि बढाएर समितिले उदाहरणीय काम गरेको छ ।